گنبد جبليه كرمان يكي از جاهاي ديدني كرمان است كه به نوعي نماد اين شهر هم به حساب مي‌آيد، بنايي مرموز و اسرار آميز. اين بنا از جاذبه‌هاي تاريخي استان كرمان محسوب مي‌شود كه به قدري براي مردم اين ديار اهميت دارد كه در محوطه اطراف آن گاهي مراسم نوروزي و … هم برگزار مي‌شود. امروز مي‌خواهيم در مجله گردشگري مان شما را به ديدن اين بناي تاريخي كه تنها بناي سنگي شهر كرمان نيز است ببريم. با مجله دلتا همراه باشيد.

گنبد جبليه كرمان

يك بناي هشت ضلعي با گنبدي آجري، از جاهاي ديدني كرمان كه توجه هر گردشگر را در اين شهر به خود جلب مي‌كند، سازه‌اي سنگي است كه با نام‌هاي گنبد گبري و گنبد زيگ و گنبد گنج هم شناخته مي‌شود؛ اما نام ثبت شده آن در فهرست آثار ملي همان گنبد جبليه است. از سال ۱۳۸۳، موزه سنگ كرمان را هم در دل خود جاي داده و اطراف آن را هم پارك جبليه فرا گرفته است. از مهم‌ترين جذابيت‌هاي آن سنگي بودنش است كه باعث شده به جبل‌ سنگي يا جبل‌ سنگ هم مشهور شود.

به اين خاطر مي‌گوييم سازه‌اي مرموز است كه كسي راجع به زمان ساخت آن و چگونگي‌اش هيچ اطلاعي ندارد و فقط نام آن در تذكره‌ الاولياء يا مزارات كرمان محرابي كرماني به سال ۹۲۵ تا ۹۳۹ هجري قمري آمده است. بنايي كه معلوم نيست به چه دليلي و در چه زماني سر و كله‌اش اين‌جا پيدا شده است. دلايل احتمالي بنا شدن آن را به اين شرح مي‌دانند:

• مقبره يكي از زرتشتيان كه مورد توجه پيروان زرتشت بوده و در سيل كرمان در سال ۱۳۳۳ خورشيدي تخريب شده است.
• آتشكده
• مزار سيد محمد تباشيري
• مزار دانيال حكيم مشهور به پير مراد
• پرستشگاهي بودايي (استوپا) كه در زمان مغولان ساخته شده است.

مختصري راجع به گنبد جبليه

تاريخ دقيقي براي زمان ساخت گنبد جبليه نداريم ولي برخي از پژوهشگران اروپايي معتقدند در زمان سلجوقيان ساخته شده و عده‌اي ديگر اما آن را از بناهاي زرتشتي و گبري و متعلق به دوره پيش از اسلام مي‌دانند؛ چرا كه مي‌گويند كه «جبلي» شكل تحريف شده كلمه «گبري» است.

يك ژنرال، نويسنده و جغرافي دان انگليسي به نام سر پرسي سايكس در حدود سال ۱۹۰۰ ميلادي، نوشته است:

از قبرستان كه رد مي‌شويد يك ساختمان هشت ضلعي سنگي خواهيد ديد كه گنبدي به شكل دو هلال بر آن قرار گرفته و قطر داخل آن ۱۸ فوت و هر طرفي نيز ۱۸ فوت و نوك آن اجري و منتهي‌اليه آن دايره مي‌باشد. اين محل را جبليه مي‌نامند و تنها ساختمان سنگي كرمان همين گنبد جبليه است.

از سويي ديگر اما سبك و سياق ساخت گنبد جبليه شبيه به آتشكده‌ها نيست و اگر تصور كنيم آتشكده بوده است پس شايد در اوايل ورود اسلام تعمير شده و يا در همان اوايل دوره اسلامي با الهام از معماري ساساني ساخته شده است.

در گنبد جبليه چه خبر است؟

ارتفاع بنا به ۱۸ تا ۲۰ متر مي‌رسد. هشت در ورود و خروج، در هشت ضلع آن وجود داشته كه هفت تا از آن‌ها براي جلوگيري از تخريب، با سنگ مسدود شده‌اند. خود ساختمان سنگي است و گنبد آن با آجر ساخته شده است. بخش بيروني ديوارها را از سنگ لاشه و گچ ساخته‌اند. مي‌گويند در ساخت گنبد جبليه از خاكستر، تخم مرغ و شير شتر به جاي آب استفاده كرده‌اند و همين باعث شده استحكامش تا به امروز حفظ شود.

• بخش پاييني

  قسمت هشت ضلعي ديوارهاي ضخيمي دارد. در هر ضلع، يك طاق نماي بزرگ قوسدار ساخته شده و براي كاهش بار بنا در داخل قوس ها، از نُغول استفاده شده است. (نغول يك لوحي تزييني با شكل مربع يا مستطيل است كه در بالاي سردرها و حاشيه زير گنبد به كار مي رود.)

• بخش مياني

  بخش مياني، به قسمت بالاي بخش پاييني تا زير گنبد بنا مي‌گويند. اين بخش قطري كمتر از قطر اصلي بنا دارد و پس از يك حلقه به عرض ۱.۵ متر، بر يك قاعده شانزده ضلعي شكل داده شده است. نورگير هاي مستطيل شكل دارد و طاقنماهاي با قوس تيز دار، نماي اين بخش هستند كه در وسط اضلاع هم، هشت نورگير را خواهيد ديد.

• بخش بالايي

  در بخش بالايي گنبد يك عقب نشيني در نماي بنا دارد. به عرض يك متر از قسمت دوم كه باعث شده پاگرد يا حلقه اي به وجود آورد.

• گنبد

  گنبد تك لايه اين بنا، از آجر سفيد و به قطر ۱۲ متر ساخته شده است. در وسط آن يك نورگير وجود دارد. احتمالاً قرار بوده اين گنبد دو پوش يا دو لايه باشد؛ اما يا پوش بيروني در طي ساليان تخريب و يا ساخت بنا نيمه كاره رها شده است.

• فضاي داخلي

  داخل بنا را بسيار ساده و بدون تزيينات خاص خواهيد ديد. طاق نماها يا قوس ها، نغول ها و نورگيرها تقريباً تنها تزيين اين بنا به شمار مي روند.

موزه سنگ كرمان

مجموعه اي از بيش از ۱۰۰ قطعه سنگ حجاري شده متعلق به دوره هاي مختلف تاريخي در اين موزه قرار دارد. ميهماني كتيبه ها همين جا برپاست. ابتدا هم با عنوان «گنجينه جبليه» (كتيبه‌هاي تاريخي) مشهور بود. در سفرتان به اين بنا آثار مهمي را در موزه‌اش مي توانيد ببينيد.

• سنگ مقبره خواجه اتابك
  اين سنگ مربوط به دوره سلجوقي است.
• كتيبه مسجد آبدر اشكان رابر كه به “سنگ هزار ساله رابر” شهرت دارد.
  يكي از قديمي ترين كتيبه هاي موجود در موزه است. به بناي يادبود يك مسجد در ارتفاعات شمال شهر رابر كرمان تعلق داشته و بر روي قطعه سنگي طبيعي و به خط كوفي نقش شده است.
• كوچكترين سنگ قبر كشف شده در استان كرمان.
  در سال ۱۳۷۷ اين سنگ قبر توسط يك كشاورز كشف شد. ۲۶ در ۲۲ سانتي متر است. كتيبه اي با دو بخش: نوار حاشيه شامل آيات قرآني و بخشي از سوره آل عمران و نوشتار وسط شامل نام متوفي و سال وفات او است.
• سنگ قبر ميرزا آقاخان، پسر ميرزا احمد علي خان وزيري نويسنده تاريخ كرمان
• وقف نامه آتشكده روستاي قناتغستان كرمان
  قدمت اين سنگ نامه به سال ۱۲۸۲ هجري قمري باز مي گردد و بعد از تخريب آتشكده بر جاي مانده است.

پيشنهاد مطالعه: اگر دوست داريد به كرمان مهاجرت كنيد مي‌توانيد مطلب “خريد خانه در كرمان” را در همين مجله مطالعه نماييد.